ललितपुर ।

काठमाडौं उपत्यकाको एक प्राचीन र महत्वपूर्ण सहर ललितपुर उपमहानगरपालिका (हाल ललितपुर महानगरपालिका) को स्थापना विक्रम सम्वत १९८९ सालमा भएको थियो। ‘कलाको सहर’ वा ‘सुन्दरताको सहर’ भनेर पनि चिनिने यस सहरमा पर्यटनको क्षेत्रमा अतुलनीय सम्भावना रहेको पाइएको छ। ललितपुर महानगरपालिका ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, धार्मिक र कलात्मक सम्पदाले भरिपूर्ण भएकाले यहाँ विभिन्न प्रकारका पर्यटन विकास गर्न सकिने सम्भावना रहेको छ।

ललितपुरमा पर्यटनका विविध आयामहरू

ललितपुर महानगरपालिकाले विभिन्न प्रकारका पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न सक्ने क्षमता राख्दछ।

१. सांस्कृतिक तथा ऐतिहासिक पर्यटन: ललितपुरको सबैभन्दा ठूलो आकर्षण यहाँको पाटन दरबार स्क्वायर हो, जुन युनेस्को विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत छ। यहाँ प्राचीन नेवारी वास्तुकला, कलात्मक काठका टुँडाल, धातुका मूर्तिहरू र ऐतिहासिक दरबारहरू छन्। कृष्ण मन्दिर, भिमसेन मन्दिर, हिरण्यवर्ण महाविहार (गोल्डेन टेम्पल) र पाटन संग्रहालय यसका प्रमुख आकर्षण हुन्।

यसका अतिरिक्त, महाबौद्ध मन्दिर (हजार बुद्ध मन्दिर), कुम्भेश्वर मन्दिर (पाँच तले मन्दिर), बंगलामुखी मन्दिर, बज्रबाराही, कार्यविनायक, रातो मत्स्येन्द्रनाथ मन्दिर, अशोक स्तूपहरू, र विभिन्न बहाल तथा बहीहरू (जस्तै रुक्मिणी बहाल, क्वाबाहाल) यहाँका प्रमुख धार्मिक तथा सांस्कृतिक स्थल हुन्।

ललितपुर धातुका मूर्ति, काठको नक्काशी, थाङ्का चित्रकला, माटोका भाँडाकुँडा, हाते कागज र अन्य परम्परागत हस्तकलाका लागि प्रख्यात छ। यहाँका कालीगढहरूको कला कौशलले विश्वभरि ख्याति कमाएको छ। यी कलाकृतिहरूको उत्पादन र बिक्री हेर्नु आफैंमा एक पर्यटकीय अनुभव हो। पाटनको भित्री सहरका साँघुरा गल्लीहरू, परम्परागत घरहरू र स्थानीय जीवनशैलीले पर्यटकहरूलाई पुरानो नेपालको अनुभव प्रदान गर्दछ।

२. धार्मिक पर्यटन: विभिन्न मठमन्दिर, चैत्य र गुम्बाहरूको बाहुल्यताले ललितपुर धार्मिक पर्यटनका लागि महत्वपूर्ण गन्तव्य हो। हिन्दु र बौद्ध दुवै धर्मका अनुयायीहरूका लागि यो एक पवित्र स्थलका रूपमा परिचित छ।

३. कला र वास्तुकला पर्यटन: पाटनको कलात्मक वैभव यसको सबैभन्दा ठूलो आकर्षण हो। यहाँका दरबार, मन्दिर, घरहरू र सार्वजनिक स्थानहरूमा देखिने अनुपम वास्तुकला र मूर्तिकला अध्ययनका लागि पनि एक गन्तव्यका रूपमा विकास भएको छ।

४. उत्सव तथा जात्रा पर्यटन: पाटनमा वर्षभरि विभिन्न जात्राहरू (जस्तै रातो मत्स्येन्द्रनाथको रथयात्रा, भीमसेन जात्रा, कार्तिक नाच) मनाइन्छ। यी जात्राहरूले स्थानीय संस्कृति र परम्पराको झलक प्रस्तुत गर्छन् र पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्छन्।

५. सांस्कृतिक अनुभव पर्यटन: स्थानीय परम्परागत खाना (नेवारी खाना), स्थानीय चाडपर्वहरूमा सहभागिता, सांस्कृतिक प्रस्तुतिहरूले पर्यटकहरूलाई गहिरो सांस्कृतिक अनुभव प्रदान गर्दछ।

पर्यटन प्रबर्द्धनमा ललितपुर महानगरपालिकाको भूमिका

ललितपुर महानगरपालिकाले आफ्नो पर्यटकीय सम्भावनालाई साकार पार्न र यसलाई विश्वसामु चिनाउन विभिन्न प्रयास गरिरहेको छ।

१. सम्पदा संरक्षण र पुनर्निर्माण: भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त सम्पदाहरूको पुनर्निर्माण र जीर्णोद्धारमा महानगरपालिकाले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। यसले सांस्कृतिक सम्पदालाई जोगाउनुका साथै पर्यटकहरूका लागि आकर्षण कायम राख्न मद्दत गरेको छ। दरबार स्क्वायर, विभिन्न बहाल, मन्दिर र ऐतिहासिक संरचनाहरूको नियमित मर्मत सम्भार र संरक्षण कार्यमा ध्यान दिइएको छ।

२. पूर्वाधार विकास: पर्यटकहरूका लागि आवश्यक आधारभूत पूर्वाधार (जस्तै सरसफाइ, शौचालय, खानेपानी) मा सुधार गर्ने प्रयास गरिएको छ। पहुँच मार्गहरूको सुधार र पर्यटकमैत्री वातावरण निर्माणमा जोड दिइएको छ।

३. प्रचारप्रसार र बजारीकरण: महानगरपालिकाले ललितपुरको पर्यटकीय आकर्षणहरूलाई राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा प्रचारप्रसार गर्न विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेको छ। यसमा पर्यटन मेला, प्रदर्शनी र डिजिटल माध्यमहरूको प्रयोग समावेश छ। पर्यटकीय मार्गहरू (हेरिटेज वाक) को विकास र प्रबर्द्धन गरी पर्यटकहरूलाई सहरको भित्री भागमा रहेका सम्पदाहरूमा पुर्याउने प्रयास गरिएको छ। पर्यटन प्रबर्द्धनसम्बन्धी कार्यशाला गोष्ठी तथा अन्तर्क्रिया कार्यक्रमहरू पनि आयोजना गरिएको छ।

४. पर्यटकमैत्री वातावरण निर्माण: स्थानीय समुदायलाई पर्यटनको महत्वबारे सचेत गराई पर्यटकमैत्री व्यवहार गर्न प्रोत्साहन गरिएको छ। सहरको सरसफाइमा विशेष ध्यान दिइएको छ, जसले पर्यटकहरूलाई सफा र सुन्दर वातावरण प्रदान गर्दछ।

५. स्थानीय सहभागिता र क्षमता विकास: स्थानीय समुदायलाई पर्यटन व्यवसायमा सहभागी गराउन प्रोत्साहन गरिएको छ। होमस्टे, स्थानीय गाइड तालिम, हस्तकला विकास जस्ता कार्यक्रमहरूबाट स्थानीयको आयआर्जनमा वृद्धि गर्न सकिन्छ। विशेष गरी परम्परागत कला र हस्तकलाको संरक्षण र प्रबर्द्धन गरी स्थानीय कालीगढहरूलाई प्रोत्साहन गरिएको छ।

६. अन्तर-निकाय समन्वय: पर्यटन प्रबर्द्धनका लागि संघीय र प्रदेश सरकार, पर्यटन बोर्ड, निजी क्षेत्र (होटल व्यवसायी, ट्राभल एजेन्सी) र स्थानीय समुदायसँग समन्वय र सहकार्य गर्दै आएको छ।

७. महोत्सव र कार्यक्रमहरूको आयोजना: विभिन्न सांस्कृतिक महोत्सव र कार्यक्रमहरू (जस्तै पाटन महोत्सव, कार्तिक नाच) को आयोजना गरी पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्ने प्रयास गरिएको छ।

समग्रमा, ललितपुर महानगरपालिकामा पर्यटनको प्रचुर सम्भावना छ, विशेष गरी सांस्कृतिक, ऐतिहासिक र कला पर्यटनमा। महानगरपालिकाले सम्पदा संरक्षण, पूर्वाधार विकास, प्रचारप्रसार र स्थानीय सहभागितालाई प्रोत्साहन गरी यसको प्रबर्द्धनमा सक्रिय भूमिका खेलिरहेको छ। यद्यपि, दिगो पर्यटन विकासका लागि थप योजनाबद्ध कार्यक्रमहरू, पूर्वाधारमा थप लगानी र विश्व बजारमा आक्रामक बजारीकरणको आवश्यकता अझै देखिन्छ।